Rosnące koszty związane z ogrzewaniem domu skłaniają wielu inwestorów do poszukiwania rozwiązań pozwalających zmniejszyć koszty ponoszone na ciepło dla domu. Najlepszym i najtańszym sposobem na znalezienie oszczędności jest wybranie przemyślanej architektury budynku. Kształt i konstrukcja domu odgrywają główne role w określeniu energooszczędności budynku. Wysokość, szerokość i głębokość określają kubaturę (V) domu, nazywaną również bryłą budynku. Struktura zewnętrzna składa się ze ścian, dachu, okien, drzwi i okładzin i określana jest mianem przegród zewnętrznych (A). Szukając projektu domu który będzie miał zmniejszone straty ciepła, należy sprawdzić stosunek przegród zewnętrznych do jego kubatury (A/V). Czym niższa wartość takiej zależności tym niższe zapotrzebowanie na energię. Domy o prostych i nieskomplikowanych kształtach są zazwyczaj bardziej efektywne energetycznie niż domy o złożonych lub nieregularnych kształtach. Mówiąc najprościej czym dom mniejszy tym mniejsze straty ciepła. Problem jednak nie leży tylko w wielkości domu ale również w jego kształcie. Nie chodzi jednak by budować tylko małe, ale o to jak budować. Jeśli chcemy mieć duży lub bardzo duży dom to budując go starajmy się by osiągnąć niski współczynnik kształtu A/V. Niejednokrotnie odpowiednio zbudowany tak np. duży dom energooszczędny o powierzchni 200 m² może zużywać mniej energii w ciągu roku niż dom tzw. standardowy o powierzchni 100 m². Ważne jest w jaki sposób ogrzewamy i chronimy każdy metr sześcienny domu przed utratą energii z jego wnętrza.

Istnieje kilka ważnych rzeczy do zrozumienia, jak kształt domu wpływa na jego energooszczędność. Po pierwsze, ciepło przenika przez powłoki budynku w różnym tempie w zależności od skuteczności zastosowanych materiałów. Ciepło przenosi się tylko wtedy, gdy istnieje różnica temperatur między dwoma obiektami, które stykają się i zawsze przemieszcza się z cieplejszego do chłodniejszego obiektu. Taki proces przenikania trwa tak długo aż wszystkie zastosowane materiały powłok budynku osiągną taką samą temperaturę. Dlatego ciągle w trakcie eksploatacji domu w momentach występowania różnic temperatur, wewnątrz i na zewnątrz domu, musimy dostarczać energię bądź to ciepła lub chłodu. Zatem zależy nam by ilość tej energii była jak naj mniejsza. By żyło się wygodnie wewnątrz domu temperatura w nim powinna być inna niż ta na zewnątrz. W zależności od pory roku kształt domu i zastosowane materiały w przegrodach budowlanych są ważnymi wyznacznikami ilości energii potrzebnej do ogrzewania lub chłodzenia budynku dla zapewnienia by czuć się w nim komfortowo.

Zmniejszenie wartości zużycia energii dla budowanego domu osiąga się między innymi dzięki budowaniu budynku o zwartej bryle i prostym kształcie bez nadmiernej ilości wykuszy, lukarn czy wnęk. Proste – czym większa powierzchnia ścian zewnętrznych, dachu czy podłogi na gruncie tym większe straty ciepła, jak również wyższe koszty z wykonaniem izolacji i jej utrzymania. Kompaktowe domy, gdy są odpowiednio zaprojektowane i wybudowane, są bardziej energooszczędne niż o nieregularnym kształcie. Chłoną mniej ciepła w lecie i tracą mniej ciepła zimą, gdyż mniejsze powierzchnie oznaczają mniejszą ekspozycję na zewnętrzne warunki atmosferyczne. Ponadto kompaktowe domy są tańsze w budowie, jeśli chodzi o ilość materiałów budowlanych i o krótszy czas inwestycji jak również uproszcza się długość i złożoność tras kanałów wentylacji mechanicznej, instalacji elektrycznej i rur instalacyjnych. Jednak dom nie musi wyglądać jak przysłowiowa stodoła. Projektując dom energooszczędny często zwiększa się powierzchnię przegród zewnętrznych od południowej strony dla uzyskania ciekawszego efektu architektonicznego. Okazuje się bowiem że przez taki zabieg uzyskuje się tak dużo energii od słońca że przewyższają one ewentualne dodatkowe straty ciepła z tytułu zwiększonej powierzchni.

Dlatego często z tego powodu najkorzystniejszy jest dom z dachem jednospadowym tzw. pulpitowym. Pozwala to wybudować dom z jedną ścianą – południową większą od pozostałych przez to bardziej wystawioną na działanie promieni słońca. Jednocześnie przeciwległa ściana północna będzie mniejsza tam gdzie zyski od słońca już nie występują.

Jednak pomimo faktu że wybrany przez nas projekt domu ma zwartą bryłę to to ile energii będzie potrzebował do ogrzewania nasz budynek zależeć będzie jeszcze od wielu innych czynników. Najlepsze efekty energooszczędności daje zastosowanie równocześnie kilku różnych metod pozwalających  oszczędzać energię. Bardzo ważną metodą jest przede wszystkim solidna izolacja o odpowiednio dużej grubości. Do izolacji budynku po postawieniu i wykończeniu go będzie bardzo trudno wrócić i ją poprawić. Oprócz odpowiedniej grubości izolacji trzeba również na etapie jej wykonywania zadbać o jej ciągłość na wszystkich stykach np. izolacja połaci dachu musi być połączona z izolacją ściany fasadowej. Również musimy zadbać o odpowiednie zabezpieczenie izolacji przed wnikanie w nią wilgoci np. izolacja połaci dachu wykonana z wełny powinna być zabezpieczona przed wnikaniem w nią wilgoci z wnętrza budynku jak również musi być odpowiednio wentylowana.

Kolejną sprawą o którą musimy zadbać to system wentylacji i odzysk ciepła z niej. Budowa kominów wentylacji grawitacyjnej w domu energooszczędnym nie powinna mieć miejsca. Nieszczelności domu jakimi  są kominy wentylacyjne są zbyt dużymi źródłami strat energii z budynku by było można sobie na to pozwolić. Na dzień dzisiejszy wskaźnik EP ( jest t wskaźnik energii pierwotnej, nieodnawialnej potrzebnej by wytworzyć energię końcową do ogrzewania domu z uwzględnieniem na wentylację i przygotowanie ciepłej wody) dla budynków mieszkalnych wynosi nie więcej niż 120 kWh/(m²rok), a już od 1 stycznia 2021 roku ma wynosić 70 kWh//(m²rok). To powoduje że domów z kominami wentylacji grawitacyjnej nie będzie się projektować i co najważniejsze budować. Zatem chcąc zbudować dom energooszczędny starajmy się wyprzedzać przepisy i już na dzień dzisiejszy budujmy dom z systemem wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła czyli tzw. rekuperacją.

Następnym aspektem stanowiącym o energooszczędności naszego domu to montaż dobrych okien. Ale nie tylko współczynnik przenikania ciepła jest ważny ale również sposób ich montażu. Pamiętajmy nie zależnie od konstrukcji ściany czy to trzy warstwowej czy dwu warstwowej żeby okno obsadzić zawsze w grubości izolacji budynku a nie grubości muru. Przy ścianie trój warstwowej jest to zawsze dla wszystkich jasne, problem dla wielu wykonawców pojawia się przy ścianie dwuwarstwowej. Popełniają oni często błąd montując nasze drogie okno o wysokim współczynniku w grubości muru a nie izolacji. Wystarczy tylko przy użyciu specjalnych kotw wysunąć okno na zewnątrz dokładając do niego izolację. Najlepszym obecnie systemem montażu okien w ociepleniu są gotowe profile instalacyjne (mocowane na klej do ściany) tworzące ramę i kliny docieplające. Taki montaż pozwala całkowicie wykluczyć użycie pianki poliuretanowej która w efekcie osłabia parametry termoizolacyjne ściany.

Ostatnią kwestią dla zapewnienia zmniejszenia zużycia energii jaką będzie potrzebował budynek jest jego właściwe usytuowanie względem stron świata. Przy wyborze działki na której będzie stał nasz nowy dom sprawdźmy czy działka pozwoli na południową orientację budynku. Mądry projekt domu to też taki który będzie mógł wykorzystać odpowiednią orientację stron świata. Pomieszczenia takie jak salon, kuchnia, gabinet czy sypialnie powinny mieć południową ekspozycję wykorzystując energię od słońca, a garaż, pomieszczenia techniczne, wejście od strony północnej dając dodatkowo bufor od wpływu warunków atmosferycznych.

Warto również wykorzystać na działce  jeśli takie są pochyłości terenu, zagłębienia i oczywiście roślinność zwłaszcza drzewa liściaste które dadzą cień w okresie lata, a zimą przez brak liści nie ograniczą ekspozycji słońca do wnętrza naszego domu.

Podsumowując budowa domu, a zwłaszcza energooszczędnego to nie lada wyzwanie i wymaga odpowiedniej wiedzy i doświadczenia. Starajmy się zatem to zadanie powierzać sprawdzonym osobom i ekipom wykonawczym. I tutaj kluczową sprawą będzie już wybór  samego projektu budowlanego. Warto się zastanowić czy nie powierzyć tego zespołowi architektów w którego składzie będzie dobry specjalista od budownictwa energooszczędnego. Porządnie wykonany projekt indywidualny będzie zapewniał jak największą zgodność koncepcji funkcjonalności domu z oczekiwaniami inwestora oraz wytycznymi odnoszącymi się do budownictwa energooszczędnego. Taki profesjonalny projekt będzie zawierał szczegóły rozwiązań konstrukcyjnych, wytyczne pod kątem zapewnienia ciągłości izolacji termicznych, montażu stolarki okiennej, posadowienia budynku na gruncie oraz układ pomieszczeń w domu w zgodzie z zasadą przylegania bezpośrednio do siebie pomieszczeń o różnych funkcjach. Na koniec projekt powinien zawierać bilans zapotrzebowania na ciepło i określać rozwiązania instalacyjne jak centralne ogrzewanie czy system wentylacji – rekuperacji. Ważne jest też użycie dobrych materiałów i urządzeń by uzyskać pożądany efekt. Projekt powinien towarzyszyć inwestorowi przez cały okres budowy domu, a wszelkie zmiany powinny być konsultowane nie z majstrem budującym nasz dom ale z projektantem lub w ostateczności kierownikiem budowy. Sprawdzajmy zamawiając lub czy dostarczone na budowę materiały i urządzenia spełniają najwyższe wymagania i normy jakości.

Projekty gotowe na pewno są tańsze ale zbyt często wymagają wprowadzenia niezbędnych zmian by budynek spełniał nasze oczekiwania co do wyglądu i koncepcji energooszczędności. Również ciężko jest liczyć na wsparcie projektanta takiego projektu w sytuacjach wystąpienia problemów lub chęci wprowadzenia zmian. Zdajemy się wtedy na nie dostateczną wiedzę i wykształcenie w zakresie budownictwa energooszczędnego osób trzecich. Zdarza się że finalnie koszty projektu gotowego prawie dorównują kosztom projektu indywidualnego jak uwzględnimy wprowadzenie wielu zmian by projekt spełniał nasze oczekiwania.